San Andres de Teixido, Covas e a Ria de Ferrol

"Quen non vai de vivo, vai de morto". 

E' este o refrán que cada galego coñece e formula cando se fala do santuario de San Andrés de Teixido. Di a lenda, que cada galego antes o despois ten que visitar ese santuario, e se non o fa cando esta en vida, o fará despois, de morto, pero en forma de lombriga, ou de araña, ou outros bichos... coidando que nade o pise. Por iso, quen sube ao santuario, ten que ter coidado e mirar ben onde pon os pes, nunca sexa que vaia pisando "alguén"!

Isto merece unha tradución así tal como é...

"Chi non va da vivo, va da morto".

E' questo il detto che ogni galiziano conosce e formula quando si parla del santuario di Sant'Andrea di Teixido. Dice la leggenda che ogni galiziano prima o poi deve visitare quel santuario, e se non lo fa quando è in vita, lo farò dopo, da morto, però sotto forma di lombrico, o ragno, o un altro insetto... facendo attenzione che nessuno lo calpesti. Per questo, chi sale al santuario, deve fare attenzione e guardare bene dove mette i piedi, non sia mai che pesti "qualcuno"!

Eu non sabia de toda a romeria que hai que facer na peregrinación a San Andrés, digamos que mais o menos atopei a ruta e o santuario un pouco a caso, porque tenia escoitado ese refrán centos de veces e porque me atraia ver os acantilados mais altos de Europa, que xusto están alí preto:

O magnifico paisaxe ao acabar o camino vello por San Andrés.

Relacionados coa devoción e a tradición do santuario, son os sanandresiños, maquetas-amuletos realizadas con miga de pan, e cada forma tiene su significado:

• La Mano: pide por el amor las buenas compañías y la amistad
• El Pez: por el trabajo y el sustento
• La Barca: para los viajes la casa y los negocios
• El Santo: por la salud física y mental y la buena convivencia.
• El Pensamiento: por los estudios, las pruebas y el buen sentido. Es de gran eficacia contra envidias y maleficios

Mis "sanandresiños", migas de pan de San Andrés de Teixido.

Encántanme estas lendas, que se resisten á imposición do catolicismo ou doutra calquera relixión, que se resisten ao paso do tempo e á globalización. Son graciosas, e ademais... din que na sabedoría dun tempo, nos contos e nas lendas populares, sempre hai algo de verdade...

Na ruta de San Andrés de Teixido, atopase Covas. E' un pobo da provincia de A Coruña, preto de Ferrol e a súa ria. Alí, hai un grupo de voluntarios que coidan a ruta e un albergue para camiñantes ou peregrinos, ao estilo dos albergues do camino de Santiago. A acollida é superfantastica, moi familiar, moitas atencións aos viaxeiros. Sempre acordareime de Suso e dos outros voluntarios.
Merece a pena gastar un dia mais, antes de empezar o Camiño Inglés, para facer a ruta de 24 km mais o menos que da a volta de Covas, por costa e monte, ata chegar a Ferrol pola ria, con os seus castelos.

 

A ruta rematase ao chegar à Ferrol, pasando por detrás da base naval da Marina de guerra Española, ata chegar ao porto pasando por un ponte peonil moderno.
Dende o porto, empeza o Camiño Inglés de Santiago.

A Guarda e o castro de Santa Tegra

Saín de Tui andando pola beira do rio Mino. Baixando dende o albergue dos peregrinos (Tui atopase no camino de Santiago Portugués) ata o rio, hai un bonito paseo fluvial, ata chegar ao ponte internacional (que colega Tui co Valença do Mino, xa en Portugal), onde hai que saír á carreteira nacional e logo coller os primeiros camiños que volven outra vez as beiras, pra cortar o ruído e o perigo do trafico.

Cheguei á A Guarda (na provincia de Pontevedra) pola tarde. A primeira preocupación, fun atopar ese castro de que lin polo Internet, aínda antes de buscar un aloxamento, tanta foran as ganas e curiosidade que tiven. Non sabia antes o que era un castro, nunca vin outro. Pra chegar, hai que subir polo monte de Santa Tegra (Tecla, en castelán), hai un ataque por el bosque bastante claro, que sube moito, mais rápido. A fatiga coa mochila posta é tanta, mais a vista bonita.

Dende o monte de Santa Tegra.

Un castro, è un antico insediamento di epoca pre romanica, un villaggio quasi sempre protetto da mura circondariali, eretto dalla popolazione autoctona prima appunto dell'invasione romana. All'interno del castro erano edificate, addossate l'una alle altre, delle abitazioni essenziali, dai muri di pietre e il tetto probabilmente in paglia, di solito di forma circolare con un'unica porta e una specie di piccola anticamera, ognuna col suo focolare. Esiste all'interno del castro, anche una edificazione a pianta rettangolare. Si suppone che all'esterno della fortificazione ci fossero orti, che gli abitanti andassero a caccia e a pesca.

La piccola anticamera.

L'edificazione rettangolare.

Quen sabe que era vivir alí... como vivían as persoas. Pasear polas casiñas, faceime imaxinar que por onde eu levaba os meus pasos, fai centenas de anos, outras persoas vivían a súas vidas quizais dun xeito tan diferente do noso agora. Seguro que vivían con pouco, e as preocupacións quizais eran mais para chegar vivos ao fin do día e coa barriga mais o menos cheas. Quen sabe si eran solidarios entre eles e xustos, o se tamén no seus tempos había quen mandaba e quen era sometido. Polos estreitos camino entre as edificacións, correan nenos xogando? Saian as madres na porta das casas pra botarlle unha ollada? Habían festas, e nelas, tocaban músicos e xa había algo parecido á gaita, á pandeireta?

Onde había o lume na casa.

Reconstrución dunha casa.

E' curioso ver como os antepasados sempre buscaban o alto dun monte para asentarse: a lóxica di que fora porque tenian a vista sobre moita terra e podían ver con antelación a chegada de calquera; ademais polos antigos o alto sempre esta relacionado co sagrado. Mais o menos o mesmo que nos pasa ao subir un monte, e ter a vista, dende a cima, de magníficos paisaxes. A fatiga esta recompensada!

Baixando, seguín cara á océano, e atopei o museo do mar, no paseo marítimo:

Atalaia, paseo maritmo, A Guarda.

Paseo marítimo nas aforas da A Guarda.

A "proba" que tamén Rosalia era "Galitaliana" nos Cantares Gallegos...

Fai dos días, retomei nas mans o libro dos Cantares Gallegos, que non acabei, e relendo, dinme conta do que Rosalía de Castro, no prologo aos Cantares Galegos, dicía, arredor do 1860, da súa Galicia, defendendo con decisión a beleza dos espazos naturais e a identidade do pobo:

"[...] eu non podo menos de indignarme cando os fillos desas provincias que Dios favoreceu en fartura, pero non na belleza dos campos, búlranse desta Galicia competidora en clima e galanura cos países máis encantadores da terra, esta Galicia donde todo é espontáneo na natureza e en donde a man do home cede o seu posto á man de Dios.      

Lagos, cascadas, torrentes, veigas froridas, valles, montañas, ceos azues e serenos como os de Italia, horizontes nubrados e melancónicos anque sempre hermosos como os tan alabados da Suiza, ribeiras apacibres e sereniñas, cabos tempestuosos que aterran e admiran pola súa xigantesca e xorda cólera.... mares imensos... ¿Que direi mais? Non hai pruma que poida enumerar tanto encanto reunido. A terra cuberta en tódalas estacións de herbiñas e de frores, os montes cheios de pinos, de robres e salgueiros, os lixeiros ventos que pasan, as fontes i os torrentes derramándose fervedores e cristaíños, vran e inverno, xa polos risoños campos xa en profundas e sombrisas hondanadas... Galicia é sempre un xardín donde se respiran aromas puros, frescura e poesía...[...]"

O xardín da casa de Rosalía de Castro, Padrón.

Foi ver a súa casa o ano pasado, en xuño, cando acabei mi camino polas rias Baixas, antes de volver á Santiago.
Ter visto que ela compara a beleza de Galicia coa de Italia, fai mais de un século, éncheme o corazón aínda mais de respecto para ela, agradecemento, e fame sentir unha vez mais Galicia un pouquiño como se fora a miña terra.

Un detalle da casa.

Iria Flavia.

Rosalia de Castro è forse la poetessa più conosciuta e amata, e probabilmente la più grande, di Galizia. Ha scritto le prime sue opere in galiziano, difendendo la sua lingua e l'identità del suo popolo in un tempo in cui la Galizia e i galiziani erano guardati dal resto di Spagna con un certo grado di snob (senza alcuna ragione, come spiega fra l'altro Rosalía). La forza, il temperamento, il coraggio con cui lei scrive mi sorprendono, pensando che era una donna e che scriveva a fine '800. Ci teneva a scrivere in galiziano, chiedendo perdono ai puristi della lingua per gli errori grammaticali da lei commessa "senza grammatica e regole di nessun tipo, il lettore incontrerà molte volte mancanza di ortografia, versi dissonanti all'orecchio di un purista; [...] misi la maggior attenzione nel riprodurre la vera essenza del nostro popolo, e penso que in parte ci sono riuscita ". Era la lingua con cui la gente comune si esprimeva e comunicava, e quindi rappresentativa di una identità popolare, più di un trattato di filologia.

Síntome bastante próxima ao sentimento que empuxa Rosalía cando fala da súa terra:

"[...]unida a unha fonda ternura, a un arrulo incesante de palabriñas mimosas e sentidas, forman a maior belleza dos nosos cantos populares. Á poesía gallega, toda música e vaguedade, toda queixas, sospiros e doces sonrisiñas, mormuxando unhas veces cos ventos misteriosos dos bosques, brilando outras co raio de sol que cai sereniño por enriba das auguas dun río farto e grave que corre baixo as ramas dos salgueiros en frol, compríalle para ser cantada un esprito subrime e cristaíño, si así o podemos decir; unha inspiración fecunda como a vexetación que hermosea esta nosa privilexiada terra; e, sobre todo, un sentimento delicado e penetrante, para dar a conocer tantas bellezas de pirmeiro orden, tanto fuxitivo raio de hermosura como se desprende de cada costume, de cada pensamento escapado a este pobo [...]"

Aquí os deixo unha canción de Amancio Prada, coas palabras da poesía de Rosalía. Outro estilo, o sentimento romántico,  lo cal quizais agora, que todos vamos de presa e que estamos gobernados pola globalización, o mercado libre, nos parece tan afastado da nosa maneira de vivir as cousas e as relacións co que temos arredor...